Het grijs van Gerard Bilders

Soms kom ik in mijn collectie oude kunstboeken een schilderij tegen dat bij ons in het museum, Museum Gouda, te zien is. Vandaag kwam ik er weer een tegen, een schilderij dat in bruikleen is van Museum Arnhem voor de tentoonstelling Buiten Schilderen.
Daar zie je wat technische innovaties voor impact hebben. Zowel in Frankrijk, Barbizon, als in Nederland, leidden twee volstrekt verschillende innovaties, de aanleg van spoorlijnen enerzijds en de uitvinding van de tube, ertoe dat schilders vanaf 1840 hun ateliers uitgingen, op de trein stapten en de natuur introkken om deze te schilderen.
In Oosterbeek was dat in 1841 Johannes Warnardus Bilders, een gedreven romanticus, die die dol was op de woeste natuur en die ging schilderen. Hij verzamelde jonge schilders om zich heen, die later de kern vormden van wat we de Haagse School, het Nederlandse impressionisme, zijn gaan noemen.
Tegelijk met de spoorlijnen gingen de nieuwe rijken van die tijd, vaak vermogend geworden in de industriële revolutie, "buitens" op het platteland betrekken. In Oosterbeek nam de schrijver Kneppelhout, nu nog enigszins bekend van zijn studentenverhalen die hij schreef onder het pseudoniem Klikspaan, zijn intrek in landgoed De Hemelsche Berg. Zijn vrouw en hij namen een aantal schilders onder hun hoede.

De schilders namen een reisezel en een verfkist met tubes mee. Tubes zijn een Amerikaanse uitvinding. De tubes waren zinken cilinders met verf, eerst aan beide zijden dichtgeknepen, later voorzien van een dop. Daar de verf in een buisje te bewaren droogde hij niet op en kon gemakkelijk meegenomen worden. En een hele vereenvoudiging nu er geen pigmenten meer gemengd hoefden te worden.

Gerard Bilders, geboren in 1838, woonde vanaf 1841 een aantal jaren in Oosterbeek. Zijn vader schilderde er. Dat was Johannes Warnardus Bilders, waar we het net al even over hadden. Hij was zo  romantisch dat hij de jonge schilders doopte bij de Wodanseiken bij Wolfheze.
Kneppelhout werd de mecenas van Gerard Bilders. Hij stuurt hem naar Zwitserland en steunt hem een  aantal jaren financieel. Gerard volgt tekenles en krijgt een vergunning om in het Mauritshuis te schilderen. Potter's Stier was zijn favoriet.

Gerard is onder de indruk als hij in Brussel een expositie van schilderijen van Franse schilders die buiten schilderden bezoekt. Het werk van bijvoorbeeld Troyon en Corot inspireert hem. Buiten schilderend ontwikkelt hij een credo: "Ik zoek naar een toon die wij 'gekleurd grijs' noemen, dat is: alle kleuren, hoe sterk ook, zodanig tot een geheel gebracht dat ze indruk geven van een geurig, warm grijs".
Heel anders dan het impressionisme in Frankrijk. Door de hevigheid van het licht en de atmosfeer leidde dit tot het pointilisme, het trillende, iriserende licht dat zijn regenboogkleuren over alles wierp. Maar ook de Franse impressionisten hebben Nederlandse inspiratie, ze hebben een 17e eeuwse meester als Ruysdael goed bestudeerd.

Mijn boek, 'De Haagse School' van Jos de Gruyter uit 1969, wijst op Bilders' schilderij 'Opheusden' en prijst de ingetogen sterke kleurstellingen en zijn ongedwongen weergave van de ruimte en van het verloop van het terrein.
Gerard werd maar 26 jaar. Schilder van aandoenlijke zuiverheid en sprankelende intensiteit.

Gerard Bilders schilderde het schilderij dat nu Weidelandschap bij Opheusden heet toen hij 22 was.

Nu te zien in Museum Gouda.

Praten over kunst

Na een jaar rondleidingen geven, gaat het bijna vanzelf. Dat is heel prettig. Er is een gezonde spanning vooraf om gefocused te blijven en voldoende oog voor de groep zodat er ruimte is om op hun wensen in te kunnen gaan. Ideaal!

In juni komt er een nieuwe tentoonstelling in het museum waar ik de rondleidingen geef, Museum Gouda. De tentoonstelling heet Lage Landen, met werk uit het Rijksmuseum dat op reis gaat en vijf stadsmusea aandoet. Er komen tentoonstellingen met de thema's aarde, lucht, water en vuur, waarin de identiteit van Nederland wordt onderzocht. Eind juni is Lage Landen, schatten uit het Rijks te zien in Gouda. Veertig schilderijen uit het Rijksmuseum en werken uit de vaste collectie van het museum. En een hedendaagse auteur en kunstenaar/ontwerper geven invulling aan het thema. Er hoort ook een nieuwe manier van rondleiden bij. Als je de cursus daarover hebt gevolgd mag je de rondleiding geven. Deze week was de aftrap.

Lage landen, schatten uit het Rijks is nu in Stedelijk Museum Zutphen te zien

Het uitgangspunt is dat de bezoekers vertellen wat ze zien. Bij zeg maar een traditionele rondleiding vertelt de rondleider. Je vertelt van alles. Je geeft achtergrondinformatie, over het ontstaan van de tentoonstelling, je vertelt de titel van het schilderij, over de kunstenaar, over de stroming en de periode, je laat ander werk zien. Je stort heerlijk alles wat je weet over de groep heen. Soms ontstaat er een gesprek, soms niet.

De nieuwe methode heet vts, wat staat voor visual thinking strategies. Bij de nieuwe methode staat het gesprek centraal. Ik was er benieuwd naar, want het is jammer als het alleen om kennisoverdracht gaat, de beleving van kunst is juist zo fijn. Deze nieuwe methode heeft als uitgangspunt dat het formuleren van wat je ziet en beleeft, de ontwikkeling van je denken stimuleert. Het is eigenlijk niet alleen een uitgangspunt, het is bewezen. Er is een aantal fases en het is de kunst aansluiting te vinden bij die van de deelnemers.

Dat doe je door een drietal simpele vragen te stellen en te parafraseren. Makkie, zou je denken.
Eerst werd de theorie toegelicht en daarna gingen we oefenen. Pff, wat wat was dat moeilijk. En dan was het nog een makkelijke groep van collega-rondleiders die ook net de cursus hadden gevolgd en dus wisten wat de bedoeling was. Ik had zo de neiging om toe te lichten, te vertellen. Wat er uitkwam was verrassend en mooi.
Mensen die rondgeleid willen worden, kunnen kiezen op welke manier de rondleiding wordt gegeven. Ik hoop dat er veel belangstelling komt voor de vts-rondleidingen, dan kan ik veel oefenen. Dat wordt op mijn tong bijten, maar ik verheug me op wat we allemaal gaan zien!