De kathedraal van Amiens

Omdat kathedralen in het algemeen héél groot en drukversierd zijn, vermeed ik deze middeleeuwse bouwwerken een beetje. Ik wist niet waar te beginnen: bij het op me in laten  werken van de hoogte, het me vergapen aan de beelden bij het toegangsportaal of bij het begrijpen van de constructies van steunbogen en pilaren? Na een aantal bevlogen colleges over de gotiek gevolgd te hebben, was de tijd rijp om zodra het kon een aantal kathedralen nader te bekijken. 

De ontdekkingstocht begon in Amiens, zo'n hondervijftig kilometer boven Parijs. Dat Amiens een kathedraal heeft is geen toeval. In  het huidige Parijs begon de bouw van de gotische kathedralen. De gotische bouwstijl, vooral bekend om de kenmerkende spitsbogen ontstond uit een behoefte van een abt van een klooster. Abt Suger (1081-1151), waarschijnlijk een Vlaming, was invloedrijk, hij was naast abt van een klooster tevens raadgever van de Franse koning Lodewijk VI en verving hem toen deze op kruistocht ging. Hij besloot in die tijd zijn uit de zevende eeuw daterende bisschopskerk, de Saint Denis, te verbouwen. Saint-Denis, nu een voorstad van Parijs, was een basiliek op de plek waar de heilige Dionysius zou zijn begraven in de derde eeuw nC. Op deze bedevaartsplaats werden toen al eeuwenlang de koningen van Frankrijk begraven. Abt Suger was geïnspireerd door deze theoloog en filosoof die tegenwoordig met de naam Pseudo-Dionysius wordt aangeduid. Deskundigen menen nu dat hij feitelijk in de vijfde eeuw leefde en, in deze tijd toen nog weinig vastlag in de leer van het christendom, probeerde de Griekse filosofie (de neo-platoonse metafysica) en christelijke theologie met elkaar in overeenstemming te brengen. Abt Suger was vooral gefascineerd door licht; hij wilde de gelovigen via schittering en licht - lichtmetafysiek-  in contact brengen met de grootsheid van God. Vanuit dat idee werd ook verticaliteit, de gerichtheid naar boven, benadrukt in de architectuur. Zo ontstonden de hoge lichte gebouwen met grote ramen. Om grote ramen te kunnen plaatsen werden de dikke muren van voorheen vervangen door skeletbouw en steunberen en -bogen aan de buitenkant van het gebouw. Om de pelgrims beter te kunnen ontvangen verbouwde abt Suger ook de ingang, het hoofdportaal.

Er kwamen meer bedevaartplaatsen in die tijd waarin ook de steden opkwamen. De steden gingen tegen elkaar opbieden, ook wat betreft architectuur. In de hoogtijdagen telde Frankrijk 151 gotische kathedralen. Deze bouwwoede veroorzaakte een kaalslag in de streek: Picardië werd ontbost en kende vele steengroeves. Ze hebben niet allemaal de tand des tijds doorstaan. Ze sneuvelden of werden gepunderd in een beeldenstorm door hugenoten, tijdens de Franse Revolutie en/of door Napoleontische troepen of in één van de twee Wereldoorlogen.

De Notre Dame in Amiens is niet de oudste kathedraal, maar wel de grootste: 145 m lang en 70 m. breed. De bouw begon in 1220 en duurde zo'n vijftig jaar. Dat is kort voor een gotische kathedraal, vandaar dat het een schoolvoorbeeld is geworden van zuivere gotiek. En dankzij het betalen van afkoopsommen werd plundering tijdens de Franse Revolutie afgewend. In ontzag keek ik naar dit gebouw dat al 750 bestaat. Aan het oorspronkelijke gebouw zijn later nog wel zijkapellen toegevoegd en in de negentiende eeuw is het destijds vervallen bouwwerk door Viollet-le-Duc gerestaureerd - en heeft hij in gotische stijl een galerij toegevoegd tussen de twee torens-, maar je krijgt een goede indruk van hoe het geweest moet zijn. 

 

De voorgevel van de Notre Dame van Amiens

Het is een enorm indrukwekkend gebouw. De gevel bevat al zo'n drieduizend beelden. Doordat het zo harmonieus en helder is, is het ook prachtig en word je niet overvoerd. Prima dus als introductie. Oorspronkelijk waren de beelden beschilderd, iets wat 's avonds met lichtbeelden wordt teruggetoverd. Heel mooi om je een beeld te geven van hoe het er eens uit heeft gezien, hoewel je ook een indruk krijgt doordat op sommige beelden nog kleur is te vinden.

 

Pelgrimroutes naar Santiago de Compostela in Spanje.

Ook van binnen is de kathedraal een feest. Hoog en licht - het werkt! -, met prachtige details - houtsnijwerk aan de koorbanken, gegoten bronzen gisants, schilderingen, een roosvenster, noem maar op. De hoogte is bereikt door in de kruisvormige plattegrond zowel in het middengedeelte, het schip, als in de dwarsbeuk en het koor lagen op elkaar te stapelen: boven de arcades met colonettes die tot het plafond reiken, het triforium - een galerij met telkens drie openingen gebundeld door een spitsboog met ramen erachter-, de lichtbeuk, een laag met hoge ramen uitmondend in een roosvenster in een spitsboog en door het lichte plafond met graatgewelven. Zo wordt tot de nok een hoogte van 56 meter bereikt. Door het licht dat door de enorme hoeveelheid ramen binnenkomt en de hoogte richt je je blik meteen naar boven en is het bijna alsof je in de ruimte zweeft. En dan is er op de preekstoel ook nog een engel die naar boven wijst! De hoge pijlers benadrukken de verticaliteit verder.

De kathedraal lag op een van de pelgrimsroutes via de Pyreneeën naar Santiago de Compostela en als je er op let, zie je veel wat eraan herinnert. Het begint met het grote plein voor de kathedraal en de drie portalen, groot genoeg om een menigte bedevaartgangers te ontvangen. De portalen zijn rijk versierd, er was veel te zien voor de wachtende pelgrims en de beelden waren stof tot nadenken.

 

Het hoofdportaal, met onder de Goede God, meteen boven hem worden de zielen gewogen, in de laag erboven zie je rechts het verzwelgende monster en daarboven Christus en een knielende Maria en Johannes de Doper aan zijn zijden.

De sculpturen boven het hoofdportaal verbeelden het moment van de bijbelse nieuwe wereld. Je ziet dat de graven opengaan, de zielen worden gewogen, de God, die oordeelt wie de hemel heeft verdient en wie naar de hel gaat en Christus, met aan zijn zijdes Maria en Johannes de Doper, die een goed woordje doen - voorspraak doen-  voor de stervelingen. Ook zie je de hemel en de hel in de vomr van een monster met opengesperde bek die de verworpenen verzwelgt. Dit alles om de pelgrims in te prenten dat het niet goed met hen afloopt als ze geen godvruchtig leven leiden. De God is mild, net als de Maria in het (zij)portaal van de Vergulde Maagd, die speelt met haar kind. Prachtige voorbeelden van het kunstenaarschap van de beeldhouwers, die geholpen door de goed te bewerken steensoort uit de streek, niet langer strenge beelden zoals voorheen, maar ook lieflijke beelden maakten. De beeldhouwers gaven zo de tijdgeest aan: van een straffende God, werden de beeldbepalers figuren die meeleefden en -leden met de gelovigen. In de kathedraal is de relikwie van de schedel van Johanes de Doper te zien. Niet de pracht en praal, maar deze relikwie was het kostbaarste object in de kerk, die pelgrims aantrok, die geloofden dat het hun (zielenheil) hielp als ze dicht bij een (overblijfsel) van een heilige waren geweest. In de vloer is een labyrint gelegd, dat was bedoeld voor de gelovigen die niet de mogelijkheid hadden om een pelgrimstocht te doen. Zij konden boete doen door op hun knieën het labyrint af te leggen. Door de aflaten die de pelgrims betaalden kon de kathedraal in de loop der tijd verder verfraaid worden.  

 

Het labyrint.

Door om de kathedraal heen te lopen krijg je een goed zicht op de steunconstructies, die dienden om de druk van het gewicht van de gigantische constructie af te voeren: steunberen met soms dubbele luchtbogen en pinakels om extra gewicht te creëren. Je ziet een kloostertuin, bijbehorende geestelijke gebouwen en omliggende gebouwen. Je bent wel hier even zoet mee, zo merk je nog eens hoe groot het gebouw is en hoe bepalend voor de strucuur van de stad. Als je de toren beklimt en over de galerij loopt, ervaar je de hoogte en zie je ook de waterspuwers (gargouilles) met wonderlijke diervormen, van dichtbij.

De term gotiek werd pas later, in de renaissance in Italië, aan deze bouwstijl gegeven, een spottende term verwijzend naar de, vond men, onbehouwen Gothen. Onbegrijpelijk als je het licht, de sierlijke vormen en enorme hoogte van een kathedraal ervaren hebt.