Pourbus, huh?

Twee tentoonstellingen tegelijkertijd in Museum Gouda: een van een levende schilder die geen introductie nodig heeft, Henk Helmantel en een van een schilder die zo'n vijfhonderd jaar geleden leefde en onbekend is bij het grote publiek, Pieter Pourbus.

Over beide exposities verschijnen artikelen in kranten en tijdschriften en er worden colleges gegeven en rondleidingen. De ene werd geopend door Alexander Pechtold, rond de ander is een lezingencyclus en zijn nieuwe theorieën ontwikkeld.

Het is boeiend om te merken wat er gebeurt. Het publiek wist Helmantel meteen te vinden. Er komen mensen die echt fan zijn en ook in zijn boerderij in Groningen zijn geweest en in Gorssel, waar ook Moore het 50-jarig jubileum van de schilder viert. Ze kijken gefascineerd naar de breekbare eieren, de barstjes, de schaduwen en de doorzichtige bessen en glaswerk. Ze kunnen er geen genoeg van krijgen.

Bij Pourbus wordt het aantal bezoekers steeds groter. We zijn nu halverwege en de bezoekers zijn getipt door bekenden of ze hebben de recensies in NRC en -vandaag- in de Volkskrant gelezen: vier bollen! Een klein aantal mensen is kenner. Ze zijn in Brugge geweest of hebben een eerdere expositie gezien. De meeste mensen zijn verrast door de kwaliteit, het perspectief, de heldere compositie, de kleuren, de uitdrukkingen op de gezichten, de detaillering van het bont, kant en zilverdraad op de mouwen. Ze zijn benieuwd of Pourbus in Italië was geweest (nee), of hij nu beroemde tijdgenoten kende of ontmoet heeft, zoals Erasmus, immers ook uit Gouda, Karel van Mander, de eerste Nederlandse kunsthistoricus, die ook over Pourbus schreef of Jeroen Bosch.

Pourbus schilderde bijvoorbeeld een ader op een voorhoofd, of, zoals hier, een litteken op de wang. Dit schilderij was te zien in het Mauritshuis

Pourbus leefde zo lang geleden, we weten niet eens met zekerheid zijn geboortejaar. Uit documenten in Brugge leiden we af dat het 1523 of 1524 geweest met zijn, maar op de lijst van een schilderij dat we in bruikleen hebben van het Rijksmuseum staat 1510 als geboortejaar. Nog maar een paar decennia eerder kwam Columbus in Amerika en rond 1500 maakte Michelangelo de Pieta die nog steeds in de Onze Lieve Vrouwekerk in Brugge staat. Met zijn werk documenteerde hij als het ware zijn eigen geschiedenis. Hij dateerde zijn schilderijen en maakte kaarten en stadsplannen. Ook zijn er contracten en opdrachten bewaard gebleven.
Waarschijnlijk kende hij het gedachtegoed van Erasmus. Je ziet duidelijk de Renaissance in zijn werk, het perspectief, het accent op de menselijkheid (en minder op het goddelijke, dat gezag moest inboezemen in de Middeleeuwen) en het idee van het humanisme, redelijkheid en soberheid.
Karel van Mander was op de vlucht in Brugge aangekomen en werd door Pourbus in Brugge rondgeleid. Volgens Paul Duvenne, die is gepromoveerd op Pourbus, was Jeroen Bosch een bekende voor de schilders uit die tijd.
Veel bezoekers zijn onder de indruk als ze de expositieruimte in de kapel verlaten. Ze hebben een nieuwe schilder leren kennen. Zo komt Pourbus steeds meer tot leven.